Vigkie lea bielie demokratijeste
Mijjen demokratijese lea vihkele mijjieh maehtebe mijjen mïelh jiehtedh jïh tööllebe ovsïemes årrodh. Maahta dan åvteste demokratijem guarkedh goh vigkieektievoete.
Soptsestimmiereakta mijjese reaktam vadta laejhtehks årrodh jïh aamhtesh buektedh mah mubpiej mïeli vööste strijrieh, mah tjarke ierielieh jallh leah vesties. Dan gaavhtan aaj reaktam åtna dan vööste jiehtedh gosse naakenh maam joem jiehtieh man bïjre ibie sïemes.
Men mijjen soptsestimmiereakta ij leah ållesth. Raasth gååvnesieh dïsse mij luhpie jiehtedh. Seamma tïjjen akte lahtestimmie maahta raasten sisnjelen årrodh dïsse mij luhpie jiehtedh, men mij læjhkan maahta hijven digkiedimmiem eerjedh.
Gellie noerh kråvvadieh meatan årrodh soptsestalleminie saemien teemaj bïjre, dan åvteste dååjroeh digkiedimmieh leah dan aktelaaketje jïh mej bïjre stoerre vigkieh. Dellie fïereguhte mijjeste byöroe darjodh maam mijjieh maehtebe, guktie ræhpas jïh feerhmeles soptsestalleme sjædta.
Lahtestimmieh mah nåake vuajnoeh akten dåehkien vööste geerjehtieh, maehtieh aaj viehkine årrodh guktie dagkerh vuajnoeh saaserieh jïh sosijaale jååhkesjamme sjidtieh. Daate vihth maahta viehkiehtidh guktie tjiertevidtjie jïh sïerredimmie vielie saaserieh.
Guktie hijven digkiedimmiem sjugniedidh
- Ohtsh daajroem. Ih tjoerh tjiehpije årrodh juktie teemam digkiedidh. Hijven jis gellielaaketje mïelh sijhtieh meatan årrodh soptsestallemisnie. Men maahta væjsehke årrodh gïehtjedidh mejtie dov mïelh leah reaktoe.
- Baajh jeatjebh aaj soptsestidh. Digkiedimmie buerebe sjædta jis jienebh nuepiem åadtjoeh meatan årrodh.
- Ussjedh maam sïjhth illedahkine utnedh. Dagke ij leah vihkielommes digkiedimmiem vitnedh? Muvhten aejkien ulmie digkiedimmine maahta årrodh mubpiej perspektijvh kraanskodh jallh ektie loetemem gaavnedh akten dåeriesmoerese.
- Soptsesth ajve teeman bïjre, jïh aellieh almetjidie låevtieh, jïjtjereerije vuekieh nuhtjedh jallh laavsedh. Maahta nuhteligs årrodh dam hijven njoelkedassem juelkietjengkerebaaneste måjhtelidh: «vaeltieh tjengkerem, ij spïelijem!»
- Haarjenh goltelidh, jïh pryövh vuestehkem guarkedh. Datne jueriedisnie mehtie reaktoe guarkeme? Birrh tjïelkestimmien bïjre viehkine gihtjedh «Leam reaktoelaakan toelhkestamme datne mïelh …?». «Maahtah vielie soptsestidh dan bïjre …?» jallh «Maahtah tjïelkestidh maam datne mïelh gosse jeahtah …?»
- Aellieh vuestehken argumentasjovnem geerrh, juktie dam nåake tjoevkesasse bïejedh.
- Haarjenh eensi laejhtemem dåastodh. Dïhte akte bielie digkiedimmeste.
- Mujhtieh luhpie mïelem jarkelidh, jïh ij naan skaamoe jarkedh.
- Jis digkiedimmie man akt jeatjah bïjre sjædta, maahtah dam orrijidh
Jeatjebh laavsedh maahta negatijve konsekvensh dutnjien vedtedh
Aassjoem mubpiej vööste nuhtjedh maahta negatijve konsekvensh åadtjodh. Daate aaj faamosne nedtesne, guktie maahta væjsehke årrodh ånnetji ussjedidh åvtelen seedth-båalese deadtah.
Jis ov-saakeles lahtesth jallh aassjoelahtestimmieh nuhtjh dellie dïhte maahta datnem nåake tjoevkesasse bïejedh. Jeatjebh maehtieh vïenhtedh datne ih mubpieh jïh dej mïelh seahkerh, jallh datne daajroem teeman bïjre fååtesh jïh ih jienebh hijven argumenth utnieh. Dïhte maahta negatijve konsekvensh dutnjien vedtedh.
Aaj måskoes dåehkieh sosijaale medijinie, gusnie jienebh goh 20-30 almetjh, byögkeles tjïehtjelinie ryöknesuvvieh. Daate sæjhta jiehtedh datne maahtah aassjoelahtestimmiej gaavhtan bysvedh mejtie dejnie dåehkine bæjhkohth. Maahtah bööth åadtjodh jallh faangkegåatan bïejesovvedh jis bysvehtslaakem mïedtelh. Lohkh vielie maam laake dan bïjre jeahta.
Aellieh laavsemem vaestedh laavseminie
Jis laavsemem dååjrh jallh laavsemem vuajnah, maahtah daerpiesvoetem damtedh dan vööste jiehtedh. Vihkele mijjieh ibie laavsemem tjelmehth. Men byörh ajve vaestiedidh jis jearsoe domth. Aellieh jïjtjemdh jallh jeatjebh vaahrese bïejh.
Daesnie såemies raerieh, jis dov lea lastoe vaestiedidh:
- Jiehtieh datne ih tuhtjh saemielaavseme lea öörnegisnie.
- Aellieh vaestedh persovnelåevtieminie, laavseminie jallh aajhtoejgujmie bååstede. Årroeh saakeles jïh vuesehth saetniesdaajrose.
- Aellieh vaestedh persovnelåevtieminie, laavseminie jallh aajhtoejgujmie bååstede. Årroeh saakeles jïh vuesehth saetniesdaajrose.
Åarjelsaemiengïelese 
Norsk bokmål